2010-05-17

Լեզվի մանիֆեստը ( կամ "անասուն ազգ"): Մաս Բ

Մաս Բ


Քաղաքականությունը առնչվում է օրակարգերի ձեւակերպման եւ որոշումների ընդունման հարցի հետ, իսկ եթե դա հանրապետական կարգին բնորոշ ժողովրդավարական քաղաքականություն է, ապա նաեւ` ազատ եւ հրապարակային խոսքի ու բանավեճի հետ: Բոլորը նաեւ լեզվի հետ առնչվող խնդիրներ են:
Ներկայիս Հայաստանի համար բնորոշ են արհեստական, հաճախ` երկրից դուրս ձեւակերպված քաղաքական օրակարգերը:
Վառ օրինակ է հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցը որպես վերջին երկու տարվա գլխավոր օրակարագային խնդիր: Այս պահին կարեւոր չէ` արդյոք դա ճիշտ թե՞ սխալ քաղաքականութուն էր: Կարեւորն այն է, որ այս խնդիրը հայ հասարակության մեծամասնության կողմից երբեք չի դիտարկվել առաջնային, այս խնդրի պահանջարկը չի հասունացել հայ հասարակության ներսից, եւ նույնիսկ իր ընտրողներին ապագա բռնակալ-ուզուրպատոր Ս. Սարգսանը երբեք չի ասել, որ սա լինելու է իր նախագահության առաջին երկու տարիների գլխավոր եւ փաստորեն օրակարգի միակ հարցը` չհաշված ձեռի հետ լյա-լյաի: Սա ընդամենը մեկ օրինակ է: Կարելի է բերել բազմաթիվ մեծ ու փոքր օրինակներ, երբ օրակարգի հարցեր են դառնում ներքին պահանջարկի հետ կապ չունեցող հարցեր: Այդ հարցերի մի մասը ձեւակերպվում է Հայաստանից դուրս, մի մասն էլ ներսում` վերնախավերի, այդ թվում ԶԼՄ-ների կողմից` շեղելով ուշադրությունը հասարակությանն իրապես հուզող ներքին խնդիրներից:
Ըստ էության, Հայաստանը որպես պետություն ասելիք չունի նաեր դրսի աշխարհին: Ճիշտ է կա երկու թեմա, որի շուրջ Հայաստանը փորձում է քաղաքական երկխոսություն ծավալել աշխարհի հետ` ցեղասպանության եւ Արցախի ինքնորոշման թեմաները: Երկուսն էլ պոտենցիալ պարունակում են համամարդկային` ունիվերսալ ասելիք: Բայց, թերեւս, կարող ենք ասել, որ նախ` այս պոտենցիալ ասելիքը եւս ձեւակերպվում է որպես պատմելիք, այլ ոչ թե ներկայի ասելիք: Դա հատկապես լավ է երեւում Արցախի հարցի օրինակով: Պատմելիքն այստեղ պատմական իրավունքն է, որը թեեւ մարդկայնորեն արդար է թվում, սակայն այդքան էլ լսելի չէ այսօրվա աշպարհի համար: Իսկ ասելիքը կարող էր լիներ ինքնորոշման իրավունքը, որը համահունչ է եւ անմիջականորեն բխում է արդի աշխարհի գաղափարախոսական հիմք հռչակվող` ժողովրդավարական` ազատ ընտրության իրավունքից: Ճիշտ է այս հարցում համաշխարհային ուժերն իրենք են դիմում կեղծիքի` խոսելով ժողովրդավարությունից, առավել հաճախ առաջնորդվում են հակաժողովրդավարական` գեոպոլիտիկ շահերով: Բայց կեղծում ենք նաեւ մենք, քանի որ ինքնորոշումից խոսալն անհեթեթ է, եթե փաստացիորեն այդ նույն ինքնորոշման` ազատ ընտրության իրավունքը խախտվում է բուն Հյաստանում: Եթե չլիներ վերջին` մեր կողմից ասելիքի կեղծման հանգամանքը, ապա այս հարցում մենք ասելիք կունենային աշխարհում, հենց թեկուզ բանավեճի տեսքով` ժողովրդավարական արժեքների քողի տակ իրականացվող գեոպոլիտիկ կեղծման մասին: Մյուս կողմից էլ, ինչպես տեսանք, հենց Ցեղասպանության եւ Արցախի հետ առնչվող հարցերում բնորոշ է արտաքինից ներմուծված օրակարգերի գերակայութունը:
Արդ, արհեստական` գերազանցապես դրսում ձեւակերպվող քաղաքական օրակարգերով կառավարվող երկրում, որը չունի ներքին ասելիք թե՛ դրսի աշխարհին, թե՛ սեփական քաղաքացիներին, բնական է նաեւ պետական լեզվի եւ պետական լեզվով իրականացվող կրթության երկրորդականությունը: Իրավ, այսպիսի պայմանենրում խոսքը գնում է փաստացի արտաքին` գաղութատիրական կառավարման եւ փաստացի արտաքինից կառավարվող` գաղութատիրական վերնախավերի մասին: Այս վերնախավը մի կողմից «լսելու չունի» սեփական ժողովորդից եւ ասելիք չունի սեփական ժողովրդին, մյուս կողմից էլ ասելիք չունի նաեւ դրսին, բայց դրսից «լսելու ունի՛: Կամ, ինչը նույնն է` չունի ասելիք եւ լսելիք հայերենով, բայց ունի լսելիք օտար մի որեւէ լեզվով: Հետեւաբար ավելի տրամաբանական եւ խնայողական է վերչախավերի կրթությունը միանգամից կազմակերպել օտար լեզվով, իսկ ազատ խոսքի իրավունքից զրկված ժողովորդին թողնել հայերենը: Դրանով լուծվում է մի քանի խնդիր: Օրինակ, հեշտանում եւ արագանում է դրսի լսելիքի ընկալումը գաղութատիրական վերնախավի կողմից: Հետո, ոչ ժողովրդավարական հասարակարգերում, վերնախավերը շատ հաճախ են ձգտել առանձնանալ ժողովդրից նաեւ լեզվի առումով: Չեմ պնդում, որ այս նպատակները գիտակցաբար են դրվում: Գիտակցական մակարդակով, ամենայն հավանականությամբ լրիվ այլ, թերեւս նույնիսկ` հայրենասիրական նպատակներ են դրվում: Բայց հարցի փիլիսոփայությունը, իմ կարծիքով, հենց սա է:


Ամփոփում

Ինչպես տեսնում ենք սեփական մշակութային եւ քաղաքական ասելիքից, նաեւ ազատ խոսքի իրավունքից զուրկ, արհեստական քաղաքական օրակարգերի եւ դրսից կառավարվող երկրում ապրող ժողովուրդը իրոք չունի սեփական լեզվի եւ սեփական լեզվով կրթութուն ստանալու անհրաժեշտություն: Խոսքը, կրկնեմ, առօրյա լեզվի մասին չէ: Հայերենը կարող է պահպանվել որպես, ասենք, առեւտրի, տնային եւ փողոցային խոսակցության, երկրորդական մշակութային արտադրանքի եւ այլնի լեզու: Բայց որպես քաղաքականության եւ ունիվերսալ մշակույթի լեզու հայերենի անհրաժեշտությունը չկա նշված պատճառներով: Լեզվի կարգավիճակն ընդամենը երկրի ներքին վիճակի ածանցյալն է, եւ ասելիքից, խոսքից ու լեզվից զուրկ ժողովուրդը` անասուն ժողովորդի կարգավիճակում է հայտնվում:
Սակայն ամեն բան այդքան տխուր չէ: Չափազանց դրական է, որ լեզվի հարցը հայտնվեց հանրության ուշադրության կենտրոնում: Եթե ընդունվի օտարալեզու` փաստացի էլիտար դպրոցների բացման ծրագիրը, ապա այս եւ այլ հարցերի շուրջ առկա ընդդիմության համատեքստում դա կարող է հզոր խթան հանդիսանալ հենց նույն հայերենի համար: Քանի դեռ Հայաստանի բնակչության մի զգալի մասը ընդդիմադիր ակտիվ տրամադրությունների կրողն է (խոսքը ակտիվ ստեղծագործ ընդդիմության, այլ ոչ թե հետսովետական բայղուշական բրբռոցի մասին է) հայերենը շանս ունի վերածվելու այլընտրանքային, ըդդմիադիր, քննադատական մտքի, հետեւաբար նոր մշակույթի ստեղծող լեզվի: Գավառամիտ օտարամոլությունը միեւնույնն է չի կարող իր ասելիքը ստեղծել, ու հետեւաբար երկխոսություն ծավալել աշխարհի հետ: Այդ հնարավորությունը կունենանք մենք` եթե ի պատասխան նոր մարտահրավերի բազմապատկենք մեր ուժերը, եւ հայերենով ու հայերենից (նաեւ օտար մի քանի,եւ որքան շատ` այնքան լավ օտար լեզուների իմացությամբ) խթանենք նոր` քննադատական հայկական եւ հայալեզու մշակույթի զարգացումը:




28 comments:

  1. "Այդ հնարավորությունը կունենանք մենք` եթե ի պատասխան նոր մարտահրավերի բազմապատկենք մեր ուժերը, եւ հայերենով ու հայերենից (նաեւ օտար մի քանի,եւ որքան շատ` այնքան լավ օտար լեզուների իմացությամբ) խթանենք նոր` քննադատական հայկական եւ հայալեզու մշակույթի զարգացումը։" - Լիովին կիսում եմ տեսակետը։ Բայց հիմա ակտիվ դիմադրություն է պետք...

    ReplyDelete
  2. Այ քո հոգուն ղուրբան, օտարալեզու դպրոցների դրդապատճառը շատ ավելի պարզունակ է, քան ներկայացնում ես: Պարզապես հայտնվել է օտարերկրյա մեծահարուստ` ոմն Ռուբեն Վարդանյան, որը Դիլիջանում ուզում է բացել 12-ամյա «էլիտար» անգլիալեզու դպրոց, և ի բավարարումն նրա քմահաճույքի, փոխում են օրենքը: Ճիշտ այնպես, ինչպես ժամանակին Էռնեկյանի խաթեր փոխեցին օրենսդրությունը:
    Ի՞նչ ասես սրանց... Գյումրեցին լավ խոսք ունի. «Ֆռանցուզի գդլով ինգիլիզի քաք կուտեն»:

    ReplyDelete
  3. Դիմադրությունն անպայման: Շատ հետաքրքրիր, ու ինչ որ տեղ անսապսելիստացվեց, որ այս թեման այսքան մեծ արձագանք ստացավ: Սա հիշեցնում է Ռուսական Կայրության կողմից Հայ Եկեղեցու գույքը բռնագրավելու եւ հայկական դպրոցների փակման ծրագրի ժամանակ առաջա եկած դիմադրությունը:
    Բայց նաեւ ինքան լայն տեսական բազա ստեղծենք էս դիմադրության համար` այնքան լավ: Հոյակապ առիթ ա լեզվի պես կարեւոր թեման բարձրացնելու համար, որովհետեւ, իրկնում ես չեմ տեսնում, որ մեր մոտ լեզվի քաղաքականություն եղած լինի անկախության տարիներին: Բացի արգելքից բան չունեինք, դրա համար էլ մի օր եկավ այս հարցը, որ գիտե՛ք ինչ, հայերենով կրթությունը անորակ է: Գլուխ բարձրացրեց օտարամոլ քաղքենիությունը եւ սովետական ռեւանշիզմը:

    ReplyDelete
  4. Արման ջան, թո՛ղ որ այդպես լինի: Իմ համար կարեւորն էն ա, որ ասյ ամենի արդյունքում հայերենի թեման հայտնվեց ուշադրության կենտրոնում: Հետեւաբար նաեւ մշակույթի թեման, ինքնության թեման: Մարդիկ սկսեցին ինքնակազմակերպվել: Արդեն մի քանի գործնական նախաձեռնություններ են հասունանում:

    ReplyDelete
  5. Հրանտ ջան, առաջարկում եմ քո այս բլոգը (դրան գումարած էլ. փոստի այն հասցեն, որը կնշես) դարձնել Դիմադրության կազմակերպման հարթակներից մեկը: Եթե այդ միտքը հավանում ես` կզետեղեմ համապատասխան հայտարարություն «Օդնոկլասնիկ»-ի «Հայոց ազգային իրավունքներ» 40 հազար մասնակից ունեցող խմբի հենց գլխավոր նորության բաժնում:

    ReplyDelete
  6. Ներեցեք, բայց այս բոլոր խոսակցությունները ՙԼեզվի օրենքիՙ փոփոխությունների վերաբերյալ նման են լաչառ կնոջ մտմտանքների, քանի որ բարձրացրել եք աղմուկ ոչինչից: Նախ և առաջ, ոչ մեկ չի արգելել հայկական դպրոցների գործունեությունը և ՀՀ պաշտոնական լեզուն մնում է հայերենը, դա նշանակում է, որ ամբողջ պաշտոնական նամակագրությունը և այլն մնում է հայերեն: Մի քանի դպրոց են բացելու, ուսուցումն էլ 5-րդ դասարանից է լինելու, ահաբեկում եք Ձեր խոսակացություններով հասարակությանը. ՙՏեսեք, հեսա գալու են, գրավելու են, ռուսները, ամերիկացիները...ՙ և այլն, թեպետև միայն ռուսները, ըստ Ձեր գրածների: Դե իհարկե, բնակչությանը ավելի հեշտ է ահաբեկել ռուսների գերիշխանությամբ, քանի որ հիշողությունները թարմ են և պատկերավոր: Ուրեմն գաղութացման մասին խոսեիք երբ կապը վաճառում էին հույներին, այնուհետև ռուսներին, երբ ջուրը վաճառում էին ֆրանսիացիներին, կոնյակը կրկին ֆրանսիացիներին, երկաթուղին Ռուսաստանին, էլցանցը և գազը ռուսներին, և ես կրկին կարող եմ թվել բազմաթիվ այլ ռազմավարական կարևորություն ունեցող հանգույցները: Այդ ժամանակ, գոռաիք և գոչեիք: Ես ասյքան թեժ քննարկվող թեմա, ինչպիսին է ՙԼեզվի մասինՙ օրենքը չէի տեսել իրապես մտահոգություն առաջացնող այլ գործողությունների հետևանքում:
    Ով է Ձեզ խանգարում Ձեր երեխաներին տալ մյուս բազմաթիվ հայկական դպրոցները? Թե մտավախություն կա, որ օտարալեզու դպրոցները կլիեն լավորակ, իսկ դուք հնարավորություն չունենալով տալ երեխաներին նմանատիպ դպրոցները, ստիպված եք լինելու տալ հայկական վատորակ դպրոցներ: Այստեղ էլ, ինձ լավ չի, թող հարևանիս էլ լավ չլինի տարբերակն է գործում: Պայքարեք, թող բոլոր դպրոցներում որակ բարձրացնեն, այդ թվում օտար լեզուների ուսուցումը: Մի հատ ավելի խորը մտածեք: Իսկ այն երեխաները, որոնք տարիներ շարունակ սովորել են Ռուսաստանում կամ Եվրոպական այլ երկրներում, որոնք ինչ-որ ժամանակ որոշել են վերադառնալ Հայաստան: Իրենց երեխաները որտեղ սովորեն, ինչպես ադապտացվեն? Իսկ նմանատիպ հարցերին ինչպես կպատասխանեք?

    ReplyDelete
  7. Սիրելի, Անոնիմուս, իզուր էք այդքան վրդովվում: Այն թեմաների մեծ մասը, որ դուք արծարում եք, խոսացվել են այդ թվում դպրոցների վերաբացման կոնտեքստում: Այս բլոգում առայժմ ընդամենը մեկ փոստինգ է արվել, եւ հնարավոր չէ ամենը միանգամից շոշափել: Ես կաշխատեմ ավելի ուշ նաեւ մի քանի հղումներ տեղադրեմ, ուր խոսքը գնում է նաեւ ձեր բարձրացրած թեմաների մասին` օտար լեզուների ուսուցում եւ այլն: Նաեւ կգրեմ այդ ամենի մասին, երբ հերթը հասնի:
    Ինչ վերաբերվում է գաղութացմանը, ապա բնականաբար այն այսօր չի սկսվել, եւ շատ ճիշտ եք հիշատակում տնմտեսական ասպեկտները: Լեզվի հարցն էլ կարող է դառնալ ընդամենը մի օղակ այս շղթայում: Բայց այս բլոգը կոնկրետ լեզվին է նվիրված:
    Նաեւ ասեմ ռուսականի մասին: Ես հատուկ խոսում եմ օտարալեզու դպրոցների մասին: կարեւոր չէ, դրանք ինչալեզու կլինեն: Սկզբում ինձ էլ թվաց, որ նախ ռուսականի մասին է խոսքը: Բայց հետո պարզ դարձավ, որ խնդիրն ավելի բարդ է: Այնպես որ այս պահին խոսքն ընդհանրապես օտարալեզուի մասին է, այլ ոչ թե միայն ռուսերենի: Իսկ ռուսական դպրոցների օրինակը չենք կարող չհիշել, որովհետեւ դրա փորձն ունենք:
    Եվ առհասարակ, ես բնականաբար գրում եմ ոչ միայն նրա համար, որ համաձայնութուն լսեմ: Խնդրեմ, եթե կան կոնկրետ հակափաստարկներ, հետաքրքրությամբ կլսենք: Գուցե մի մասն էլ իրոք համոզիչ լինեն, եւ դիրքրորոշումները ճշտվեն:

    ReplyDelete
  8. Հ.Գ. Ինչ վերաբերվում է սփյուռքահայերին որոնք ուզում են վերադառնալ Հայաստան եւ երեխաներին ցանկանում են տալ ոչ հայալեզու դպրոցներ, ապա չեմ հասկանում, ի՛նչ մեծ խնդիր կա, հենց այդ մարդկանց խմբի համար նախատեսված հատուկ փոփոխություններ անել: Եթե նպատակը այդ մարդիկ լինեին, դա, կարծես, ամենառացիոնալ ճանապարհը կլիներ, եւ այս աղմուկն էլ չէր բարձրանա: Ամեն խնդրի համար կարելի է գտնել առավել արդյունավետ եւ բանական լուծումներ:

    ReplyDelete
  9. Արման ջան, ես անկեղծ ասած, պատկերացում չունեմ դա ինչ ցանց է հայկական դիմադրությունը, բայց եթե նպատակահարմար եք գնտնում, ապա թողնում եմ ձեր հայեցողությանը: Օնդոկլասնիկի չեմ մտնում, որովետեւ այդ կայքի կառուցվածքն ու դիզայնը ինձ մի տեսակ "վախեցնում են" իրենց անհարմարությամբ:)

    ReplyDelete
  10. Ես բնավ էլ չեմ վրդովվում:) Ուղակի կարծում եմ չափազանցնում եք, не так страшен черт, как его малюют. Կարծում եմ լավ կլիներ ազատվել կարծրացած մտածելակերպից, լինել քիչ ավելի ազատամիտ (բառի լավ իմաստով): Դուք ասում եք "ես անդրադառնալու եմ այս թեմային կրկին այլ կտրվածքներով նաև", ի դեպ մի քանի տեղ եք այդպես նշել: Բայց քննադատությունից և մի քանի կրկնվող մտքերից, ինչպիսիք են "գավառական", "էլիտար", "մեր լեզուն, մեր խոսքը", "կենցաղային լեզու և էլիտար լեզու" ոչ մի յուրատիպ միտք, լուծում, առաջարկ: Էլ չեմ ասում, որ քննադատողների մի մասն էլ ընդհանրապես կրթությունը ստացել է, կամ ստանում է արտասահմանում: Չլինի թե նույն "գավառական" մտածելակերպի պատճառով?

    ReplyDelete
  11. Անունոիմուս, իսկ ի՞նչ վատ բան կա, որ ես խոստանում եմ ինչ որ թեմաներին անդրադառնամ: Դուք ուզում եք, որ ես մաինգամից գիրք գրեմ: Գիտեք, չփաստարկված քննադատությունը անհետաքրքրիր է: Ես չեմ կարող եւ չեմ պատրաստվում ստիպել ձեզ ինչ տեսնել իմ փաստարկները, եթե դու չեք ուզում դա անել: Ասացեք, խնդրեմ ինչ հետարքրքւոթյուն կա բանավիճելու մեկի հետ, որը փաստարկների փոխարեն հռետորիկա է ծավալում: Ես գրել եմ վատ կամ լավ տեքստ, այնտեղ բերել եմ վատ կամ լավ վերլուծություն, վատ կամ լավ փաստարիներ: Խնդրեմ, հերքեք դրանք, բերեք ձերը, ես միայն ուրախ կլինեմ, եւ գուցե նունիսկ համոզվեմ: Իսկ դուք` не так страшен черт, "ոչ մի յուրահատուկ միտք", եւ այլն: Սրանք զուտ գնահատականներ են, բայց ոչ տրամաբանված եւ համակարգված դատողություներ: Դա ձեր իրավունքն է, բայց ոչ մի օբյեկտիվ բազա երկխոսության կամ բանավեճի չի ստեղծում:

    ReplyDelete
  12. Ես Ձեզ բոլոր իմ տրամաբանված հիմնավորումները մի քանի անգամ բերել եմ: Կարծում եմ, այդ դուք չեք ուզում տեսնել իրականությունը: Դուք որդեգրել եք քննադատության քաղաքականությունը, որն, անշուշտ, կարծում եմ իր քաղաքական քողարկված միտումն ունի: Ես կետ առ կետ հիմա Ձեզ կնշեմ իմ փաստարկները, որոնց դուք կրկին հռետորիկ պատասխան եք տվել մի քանի անգամ, իսկ դուք փորձեք տրամաբանական պատասխանել և տրամաբանական բանավեճ ծավալել:
    ա) ինչ վտանգ կա մի քանի մասնավոր օտարալեզու դպրոցներից, որտեղ ուսուցումը իրականացվելու է օտար լեզվով 5-րդ կամ 6-րդ դասարանից?
    Ես նախքան Ձեր պատասխանելը կբերեմ իմ փաստարկը: Կարծում եմ ոչ մի վտանգ, երեխան նախ հայ կրթվում է ընտանիքում, այնուհետև դպրոցում: Կարծում եմ պետականության գաղափարախոսության PR -ն է պետք ավելի լավ կազմակերպել, քան լեզվի մասին օրենքի քննադատությունները:
    բ) ՙԼեզվի մասինՙ օրենքում փոփոխություններ կատարելը բնավ չի դադարեցնում հայերենը որպես ՀՀ պետական լեզու լինելը և ամբողջ նամակագրությունը, հրապարակախոսությունը և այլն ՀՀ-ում կատարվում է հայերեն լեզվով: Հայերենը չի վերանում օրակարգից:
    գ) Գաղութացման ինչ սպառնալիք եք տեսնում մի քանի օտարալեզու դպրոցներ բացելու մեջ? Եթե չեք նկատել, ՀՀ-ն արդեն իսկ գաղութացված է, քանզի ինչպես գրել էի ռազմավարական կարևոր լծակները արդեն իսկ վաճառված են: Լավ կազմակերպման դեպքում ՀՀ-ն անմիջապես կհայտնվի այնպիսի բլոկադայում, որ հայտնի դեպրեսիայի տարիները միայն երազ կթվան բոլորիս համար: Դուք ինձ պատասխանեցիք, որ դուք խոսում եք կրթության մասին: Իսկ ինչու միայն կրթության? Դա է Ձեր համար ամենաթույլ օղակը? Դուք կարծեմ կրթությամբ պատմաբան եք, կարծում եմ դուք ավելի մեծ ներդրում կունենաիք քննադատության արժանի այլ բնագավառներում, образование - не ваш конек.
    դ) Ձեր առաջարկները գրաբարի, արևմտահայերենի և այլ լեզուների ուսուցման վերաբերյալ` սիրողական տեղեկատվությանը տիրապետելու հետևանք է: Եթե դասաժամերը բաշխվեն Ձեր ասած դասընթացների միջև, ապա դա կունենա մեկ զարգացում: Արդյունքում բոլոր ձեր կողմից նշված լեզուների և միևնույն ժամանակ բնագիտական և այլ առարկաների թերի իմացություն: Այսինքն սերմանենք դիլետանտներ: Հիմա գիտեմ կասեք սա իմ առաջարկներն են, դուք մտածեք: Իսկ միգուցե առաջարկ անելուց առաջ մի քիչ ուսումնասիրություն անեք, ինչու ոչ, նաև օտարերկրյա փորձը ուսումնասիրեք, ոչ թե կաղապարված մտքեր արտահայտեք:
    Արժեքավոր գիրք և/կամ քննադատություն գրելու համար ժամանակ է անհրաժեշտ և թեմայի լավ իմացություն, որ կարողանաք ըստ արժանվույն պատասխանել բոլոր ծագած հարցերին, մինչդեռ դուք ձեր նյութերը արտադրում եք մեկօրյա ժամկետում, այսպես ասած երբ հերթական մուսան կգա: Ակամա հիշեցի :) քանի կոպեկ տամ, որ գա?

    ReplyDelete
  13. Շատ լավ, իմ արդեն սիրելի Անոնիմուս: Փորձենք շարժվել կետ առ կետ:
    ա. Ինչ վտանգ կա 2 տոկոս օտարալեզու դպրոցից: Կարծում եմ (միանգամից պայմանավորվենք, որ կարծելը դա կարծել է, այլ ոչ թե 100 տոկոս համոզված լինելն է), որ այս դպրոցները կարող են ստեղծել այնպիսի մի իրադրություն, երբ ոչ հայալեզու կրթությունը ընկալվի որպես էլիտար: Եվ հենց այն փաստը, որ այդ դպրոները 2 տոկոս քանակով են նախատեսվում, հուշում է նման զարգացման մեծ հնարավորության մասին: Հայալեզու դպրոցը կմնա, բայց կփոխվի հայերենի եւ հայալեզու ուսուցման կարգավիճակը: Իսկ երբ այս ամենը տեղադրում ենք մեր կոնտեքստում (հայերեն առանց այդ էլ մի լավ վիճակում չէ), ապա հնարավոր վտանգն է՛լ ավելի մեծանում: Գանք հակառակից: Ենթադրենք մենք չափազանցնում ենք վտանգը (մարդ ենք, եւ սխալվելու իրավունք ունենք): Միեւնույնն է պարզ չէ օտարալեզու դպրոցների բուն նպատակը` ի՛նչ մեծ խնդիր է լուծվում: Այն ինչ սովորաբարա նշվում է, մասնավոր խնդիրներ են, որոնք կարող են գտնել մասնավոր լուծում: Նաեւ որոկյալ կրթության հարցը կարելի է լուծել կրթական համակարգի ընդհանուր եւ համակարգված բարեփոխմամբ, իսկ լեզուների իմացության հարցը նույնպես կարելիէ լուծել առանց օտարալեզու դպրոցի բացման: Սա առաջին կետի վերաբերյալ համառոտ:

    ReplyDelete
  14. "բ) ՙԼեզվի մասինՙ օրենքում փոփոխություններ կատարելը բնավ չի դադարեցնում հայերենը որպես ՀՀ պետական լեզու լինելը և ամբողջ նամակագրությունը, հրապարակախոսությունը և այլն ՀՀ-ում կատարվում է հայերեն լեզվով: Հայերենը չի վերանում օրակարգից: "
    Արդեն ասացի. ֆորմալ պետական լեզվի կարգավիճակը չի փոխվում, բայց շատ հնարավոր է, որ փոխվի ոչ ֆորմալ կարգավիճակը: Հայերենը ընկլավի որպես ոչ որակյալ կրթության լեզու: (Ի դեպ, երկրորդ պետական լեզու ունենալու գաղափարը ժամանակաին բավականին տարածված էր մեր հասարակության որոշ խավերի մեջ, այսօր էլ դա կարող է առաջանալ, բայց սա իմիջայլոց): Դուք կարող եք ժխտել այս վտանգը, բայց չեմ կարծում, որ սա հնարավոր է 100 տոկոս բացառել: Եվմենք իրավունք ունենք անհանգստանալու այդ առումով: Եթե պատկերացնենք 2 տոկոս օտարալեզու դպրոցների նախագածիը իրականացված եւ պրոեկտենք դա մեր իրականության վրա, ապա չեմ կարծում, որ այդքան բարդ է պատկերացնել, թե ինչպես է օտարալեզու կրթությունը վերածվում պրեստիժ բանի, իսկ հայալեզուն հակառակի:

    ReplyDelete
  15. Երրորդ կետի վերաբերյալ:
    Կարծես արդեն պատասխանել եմ, որ այո՛, գաղութացումը իրականություն է, իսկ օտարալեզու դպրոցները կարող են դիտարկվել միայն որպես այդ գործըթնացի հերթական փուլ միայն: Ես չեմ ասել, որ խոսում եմ միայն կրթության մասին: Նախ` ոչ թե կրթության, այլ լեզվի (տարբերությունը շատ էական է, որովհետեւ ես ի սկզբանե ասել եմ, որ լեզվի թեման առաջ եկավ օտարալեզու դպրոցների քննարկումից, բայց սա առանձին, եւ իմ կարծիքով կարեւորագույն թեմաներից է` տեսեք բլոգի մասին փոտինգը): Երկրորդ` ես ա՛յս բլոգում եմ խոսում միայն ելզվի մասին: Այլ, այդ թվում քաղաքական հարցերի մասին ես հնարավորություն ունեմ արտահայտվելու ազմաթիվ այլ հարթակներում: Վերջին 4 տարվա ընթացքում գրել եմ բազմաթիվ հոդվածներ տարբեր թեմաներով: Սա ասում եմ, ոչ թե պարծենալով, այլ ուղղակի այն բանի համար, որ չեմ կարող նորից յստեղ վերաշարադրել բոլոր տեսակետներս տարբեր հարցերի վերաբերյալ: Նյութերիս մի մասը ներկայացված է նաեւ ինտերնետում` ՀԺ, 7 օր, թերթ.ամ: Մքտերիս կարելի է ծանոթանալ նաեւ երկու բլոգերում: Բայց այս մեկը հենց լեզվի մասին է: Կարծում եմ, բարյացկամ մոտեցման դեպքում, բարդ չէ սա հասկանալ, եւ այս կետով գոնե դադարեցնել վեճը:

    ReplyDelete
  16. Չորրորդ կետի մասին: նախքան պատասխանելկը, ուզում եմ ճշտեմ, եթե դուք եւ ustahrant.wordpess.com -ում մեկնաբանություն թողած Robin Hud -ը նույն անձնավորությունն ենք, ասեք, որեվհետեւ այնտեղ էլ նույն հարց է մոտավորապես տրվել, եւ այդ դեպքում ես երկու պատասխանի փոխարեն միանգամից մի անգամ կպատասխանեմ կամ ասօր գիշերվա կողմ կամ վաղը երեկոյան (ցավոք, հազիվ թե ավելի շուտ հասցնեմ):

    Հ.Գ. ՔԱղաքական քողարկված միտման մասին: Պետք չէ դավադրություններ փնտրել: Իմ քաղաքական հայացքները հայտնի են, եւ ես երբեք չեմ թաքցրել դրանք: ԲՆականաբար լեզվի հարցը նաեւ քաղաքական հարց է` դա էլ շատ պարզ եւ առանց քողարկման գրել եմ հենց այստեղ: Քաղաքականը, առհասարակ, վատ բան չի, որպեսզի այն քողարկվի: Այլ խնդիր է, որ լեզվի հարցի շուրջ միավորվեցին նաեւ տարբեր հայացքների տեր մարդիկ, եւ դա էր նաեւ պատճառներից մեկը (բայց ոչ միակը), որպեսզի ես առանձին հարթակ բացեմ այս թեմայի շուրջ: Չեմ ուզում, որ այլ, այդ թվում քաղաքական տարաձայնությունները խառնվեն այս թեմային:

    ReplyDelete
  17. Առաջին անգամ բավականին սպառիչ պատասխան, բայց ոչ համոզիչ մի քանի ասպեկտներով: Եկեք նախ Կիկոսի մահը չսարքենք այս պատմությունը, բա որ, բա որ: Այսինքն կանխագուշակություններ անելով հարցը չի լուծվում: Ես արդեն գրել էի, որ նմանատիպ դպրոցները նախ հնարավորություն կտան այն երեխաներին, որոնք ինչ-որ ժամանակ առաջ մեկնել են Հայաստանից, վեռադառնալիս գտնվել իրենց հատուկ միջավայրում, միևնույն ժամանակ հնարավորություն ունենալով սովորել հայերենը: Երկրորդը` մի շարք սփյուռքահայեր կան, որոնք կրկին կցանկանային, որ իրենց երեխաները սովորեին հայերեն հայկական միջավայրում, բայց որոնք լիարժեք չեն տիրապետում հայերենին: Երրորդը` թողեք վերջիվերջո ընտրությունը սովորողներին: Դուք հասարակության մյուս մասին փաստորեն հնարավորություն չեք տալիս ընտրություն կատարելու: Հիմա գիտեմ, կասեք այդ պարագայում օտար լեզուն դառնում է էլիտար, հայերենը կենցաղային: Կփորձեմ նաև այստեղ Ձեզ առարկել և տեղեկացնել, որ այսօր հայերենը, թեպետև կրթության կազմակերպումը հայերեն է, կենցաղային լեզու է: Դուք մի հատ լսեք հեռուստատեսությամբ ցուցադրվող սերիալների մեծ մասի լեզուն, այն հումորային ծրագրերը, որոնք տարածում են հայերեն լեզվի այդ տարբերակը, և շատ ավելի էֆեկտիվ: Եթե դուք այս Ձեր բլոգում նմանատիպ հարցեր բարձրացնեիք, ես կասեի բրավո, կարծում եմ նաև հասարակության այն մասը, որը կողմ է օտարալեզու փոքրաթիվ դպրոցների բացմանը: Դա էլ էլիտարիզմի մասին: Գուցե ես ծանոթ չեմ Ձեր մյուս հոդվածներին, որոնք արտահայտում են այլ կարևոր խնդիրներ, կփորձեմ ծանոթանալ:
    Հարգանքով,

    Anonymous, նույն ինքը, Robin Hood.

    ReplyDelete
  18. Robin Hood, ջան նախ տեսեք այստեղի պատասխանները
    http://ustahrant.wordpress.com/2010/04/28/imperialismopagano/
    Նոր եմ ավելացրել:

    ReplyDelete
  19. This comment has been removed by the author.

    ReplyDelete
  20. Ինչ վերաբերվում է Մուսային, ապա մի մեջբերում անեմ.
    "Ը. Ստեղծագործականության մասին ռոմանտիկ մտավորական պատկերացումները, համաձան որոնց «պոետը» կարող է ստեղծագործել միայն իր ներըմբռնումների հիման վրա առանց աշխատանքի, գիտելիքի ու կարգապահության` Մուսայի քմահաճույքներից կախված ու տիեզերական իմաստության հետ կապի շնորհիվ, անմրցունակ են: Դրանք չեն կարող ապահովել մրցունակ մշակույթի ձեւավորում:"
    http://ustahrant.wordpress.com/2010/05/03/workinfromseventoeleveneverynight/

    ReplyDelete
  21. Մեկ էլ մի երկու խոսք Կիկոսի մահվան եւ "բա որ սենց" լինիի մասին: Այս փաստարկման համակարգը եւս չեմ ընդունում: Ապագայա մաիսն մտածելու եւ որոշումներ ընդունելու տեխնոլոգիայի նորմալ պրակտիկա է մտածել սցենարներով: Ցավոք, ապագայի մասին այլ գիտելիք, մենք դեռ չունենք: Սցենարի համար անհրաժեշտ է` "բա որ եթե-ն": Այլ բան է, որ եթե-ն ոչ թե կամայական պետք է լինի, այլ հնարավորինս փաստարկված: ԵՍ համարում եմ, որ իմ եթե ահագաին ավելի փաստարկված է, քան Կիկոսի մահվան եթե-ն:

    ReplyDelete
  22. Հա ի դեպ, մոռացա ասեմ, որ ձեջ վերջին մեկնաբանության մեջ, ուզում եմ կառչեմ մի կարեւոր պահից: "Եթե դուք այս Ձեր բլոգում նմանատիպ հարցեր բարձրացնեիք, ես կասեի բրավո, կարծում եմ նաև հասարակության այն մասը, որը կողմ է օտարալեզու փոքրաթիվ դպրոցների բացմանը:": Կարծում եմ, արդեն նշմարում ենք համաձայնության կետեր, գոնե կյառուցվածքային առումով: Ուրեմն, շեշտեմ, որ այս բլոգի նպատակը ոչ թե կրթության հարցերն են, եւ ոչ թե օտարալեզու դպրոցների հարցը: Ի վերջո, այս թեմային մասին, կարծես, բոլոր հնարավոր փաստարկներ ու հակափաստարկները հնչել են: Ու չնայած այդ թեմայից հնարավոր էչ խուսափել առհասարակ, բայց իմ նպատակն է, ոչ թե դա, այլ օտարալեզու դպրոները որպես առիթ` լեզվի մասին խոսակցություն ծավալելու: Այսինքն, եթե օտարալեզու դպրոցներն բացվեն իսկ, թո՛ղ գոնե դա առիթ դառնա, որպեսզի մեր հասարակության մեջ բարձրանա լեզվական քաղաքականության խնդիրը:

    ReplyDelete
  23. Հրանտ ջան, օգտվելով քո բարեհաճությունից, իրագործել եմ հետևյալը.

    «Օդնոկլասնիկի» առավել քան 40 հազար մասնակից ունեցող «ՀԱՅՈՑ ԱԶԳԱՅԻՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐ» խմբում զետեղվել է հետևյալ` որպես գլխավոր նորություն, ուր հղում կա և քո բլոգին.

    «↑ԴԻՄԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄ↑
    Հարգելի խմբակիցներ, դիմադրության շնորհիվ հայերի համար օտարալելու դպրոցների ստեղծման նախագծի հեղինակները նահանջել են և իրենց նախագծում այդ օտարամոլական «էլիտար» աղբի տոկոսը կրճատել են 2 անգամ ու այժմ պատրաստ են նաև օտարալեզու դպրոցներ միայն 5-րդ դասարանից սկսած ընդունել:
    Սակայն «լեզվաքաղաքական դավադրության» ճարտարապետների նահանջը ժամանակավոր է: Նրանք ձգտում են մի կերպ «ոտատեղ» ունենալ, որպեսզի ժամանակի ընթացքում Ազգի զգոնոթյունը բթացնելուց հետո անցնեն հակահարձակման` շահագործելով ոմանց մութ մղուները: Ինչ վերաբերում է «5-րդ դասարանից սկսած»-ին, ապա կապ չունի`մանկապղծությունը որ տարիքից է մեկնարկում: Իսկ որ դա հոգևոր-մշակութային մանկապղծության նախագիծ է` դա հաստատ:
    Դիմադրության շարժմանը մեր խմբակիցները կարող են մասնակցել` գրառումներ թողնելով հետևյալ համացանցային հարթակներում.

    kogovit.livejournal.com

    lezvakriv.blogspot.com

    blog.ararat-center.org
    »:

    ՇՆՈՐՀԱԿԱԼՈՒԹՅՈՒՆ ԱԿՏԻՎ ԱԶԳԱՅԻՆ ԵՎ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ԴԻՐՔՈՐՈՇՄԱՆ ՀԱՄԱՐ

    ReplyDelete
  24. Հարգելի Հրանտ,յն տպավորությունն է որ նույնացնում եք ազգային լեզուն և ազգաին մտածողությունը:Իրոք, եթե իշխանությունը չի մտահոգվում հայ պետականության հարցերով , եթե ինքնուրույն քաղաքականություն չի վարում, եթե պետուտյան կողմից լսվող ոչմի խոսքին ժողովուրդը չի վստահում,... ապա ինչին է պետք պետական լեզու(?)Ակնարկում եք թե այստեղ ազգը քայքաելու միտում դժվար թե լինի, թե լեզվի կորուստը ներկա պարագայում օրինաչափ է, որպես իր ճանաչողական գործառույթը (իմաստ, աշխար կերտելու գորցառույթը) կորցնելու հետեվանք: Թվում է, թե ձեր կարծիքով մեր պետական այրերը բնազդաբար զգում են լեզվի այս բնույթի իմաստազրկումը, և հենց սա է ինենց "ծրագրերի" պատճառը: Եթե այդպես է, ապա ինչու նույնպես բնազդաբար չեն զգում, ոոր վերանում են որպես ազգային անհատական միավոր: Նույնիսկ լեզվաբանական տեսակետից լեզուն կարելի է բնորոշել որպես խոսքի, "ասելիքի" հնարավորութուն, հակադրվաց նրա առկայութանը: Եթե բնազդն իրենց չի հուշում այն, թե ինչից են զրկվում, ուրեմն արդեն զրկվել են, մահացել են որպես հայ? Սա երբ և ինչպես կատարվեց?

    ReplyDelete
  25. Հարգելի Հրանտ, նախ թույլ տուր ողջունել այս բլոգիդ ստեղծումը: Ցավոք դեռ միայն "Լեզվի մանիֆեստը կամ 'Անասուն ազգ'"-ի առաջին և երկրորդ մասերն եմ կարդացել, բայց կշարունակում ու կհասնեմ մնացածին: Կիսում եմ քո կարծիքը ու կարծում, որ նման բլոգի ստեղծումը կարևոր քայլ է: Մտածում եմ, որ լավ կլիներ ունենալ մի հարթակ, որտեղ առաջադրված հարցի մասին հրապարակումներով հանդես կգային տարբեր հրապարակախոսներ, վերլուծաբաններ, ոլորտի մասնագետներ, դրանով իսկ ապահովելով բազմակարծությունն ու թեմայի ավելի լայն արծարծումը:

    Բայց առայժմ բավարարվելով մեկնաբանությունների հնարավորությամբ ուզում եմ հակիրճ անդրադառնալ Anonymous-ի բերած հակափաստարկների Ա և Բ կետերին:

    Այսպես, Anonymous-ը Ա կետում հարցնում է, թե ի՞նչ վտանգ կա մի քանի օտարալեզու դպրոցներից: Այստեղ հարց է առաջանում. իսկ այդ մի քանիսը քանի՞սն են: Խոսվում է 2 (կարծեմ բանավոր նվազեցրել են 1-ի) տոկոսի մասին: Նախ 2 տոկոսն ինքնին բավական մեծ թիվ է, բայց այստեղ հասկանանք թե ի՞նչ է նշանակում 2 տոկոս: Խնդիրն այն է, որ մենք ունենք դպրոցներ, որտեղ սովորում է ընդամենը 7 աշակերտ (որոշ գյուղերում): Եվ ընդհանրապես ըստ դպրոցների աշակերտների քանակի տեղաբաշխումը շատ անկայուն է: Եթե այդ երկու տոկոսը լինեն մեծ դպրոցները, ապա կունենանք աշակերտների շատ մեծ տոկոս, ըստ որոշ հաշվարկների աշակերտների 15-25 տոկոսը կլինեն այդ դպրոցներում: Եթե դրանք դառնան "էլիտար" դպրոցներ, ապա շատ-շատերն էն ուզելու իրենց երեխաներին հենց այդտեղ տանել թեկուզ ոչ լավ կրթության, այլ միայն "պրեստիժի" համար: Իսկ նման քանակի այլալեզու կրթությունը մեծ հարված է մեր պետականության հիմքին, շատ մեծ հարված, այնքան մեծ, որ լրացուցիչ հիմնավորումների կարիք չկա, պետք է որ հասկանալի լինի ամեն մեկին:

    Բ կետում Anonymous-ը ասում է, որ պետական լեզուն մնում է հայերենը: Ճիշտ է ասում: Մնում է մի տարօրինակ հարց: Եթե ունենք ռուսական կրթությամբ մարդ, նա ինչպե՞ս է աշխատելու մեր պետական կառուցվածքում: Ինչպե՞ս է փաստաթղթեր կազմելու, գրագրություն անելու, հրամաններ արձակելու, ծանոթանա հիմնարկի կանոնադրությանը, եթե հայերեն նրա համար արդեն մեղմ ասած մայրենի չի, ինքն արդեն մտածում է այլ լեզվով, ինքը մեծ հավանականությամբ լավ չի տիրապետում հայերենին: Ուրեմն գալու են լրացուցիչ կանոններ, օրենքներ, չգիտեմ ինչեր:

    Ես կուզեի, որ Anonymous-ը խորհեր այս հարցերի շուրջ:

    ReplyDelete
  26. Hamadzain em Anonymous-i het yev gtnum em, vor nra himnavorvats hartserin dipuk patasxanner cheghan, vorovhetev es amboghj "bazarum" hayrenadardzutyan temayi masin xosq isk chka, inche batsardzak apatsuyts e qaghaqakan enddimutyan Levonakan xenophibik shunche: Ajits blog batseq, dzaxits batseq, zhoghovurdn arjev e gnalu, lezun el hete, arants azgi 2/3-i kariqnern u pahanjnere "delete" anelu: Azg - Hayastanits durs yev ners - mek e, heriq e anjatoghakanutyun u "nersits aseliq chtoghetsin, drsits vra en talis" panikan, gnatseq lurj gortsov zbaghveq, yerkir karutseq, arants "bazari":

    ReplyDelete
  27. Անոնիմուս, 'հայրենադարձություն' բառի իմաստը չեք հասկանում: Եթե մտացեք ու ըմբռնեք այն, ապա կընդունեք, որ հենց ձեր ասացն է "բազար":

    ReplyDelete
  28. Հարգելի Anonymous, ով գրառում է արել մայիսի 25-ին (ամսաթիվը շեշտում եմ, որպեսզի հանկարծ ու նույնացում չլինի նախկին Anonymous-ի հետ): Ձեր գրառման ոճն այնպիսին է, որ նույն կերպ պատասխանելու դեպքում ստացվելու է իսկապես բազառ, ոչ թե քննարկում: Դրա համար հուզական կողմը շրջանցելով գրեմ ձեր նշած կետերի մասին: Նախ նշեմ, որ նախկին Anonymous-ի բոլոր գրածներին սպառիչ պատասխաններ տրվել են թե հենց այս քննարկման մեջ, թե ընդհանրապես վերջին շրջանի քննարկումներում, իսկ այդ կետերով շեշտված հակափաստարկները, որոնք գալիս են հիմնավորելու այլալեզու դպրոցի իբր անհրաժեշտությունը, այնքան անհամոզիչ են, որ հաճախ նույնիսկ վիրավորական է դրանց անդրադառնալը: Ինչևէ, հայրենադարձության մասին: Ի՞նչ է դա նշանակում: Հայրենիքը ի՞նչ է, միայն այն հողն է, որի վրա ապրում ենք, թե նաև այն լեզուն, որով խոսում ենք, այն մշակույթը, որը կրում ենք: Իմ համար հայրենիքի սահմանումը այդքան նեղ հող վերադառնալով չի պայմանավորում ու եթե ինչ որ մեկը Հայաստան է գալիս, բայց չի դառնում մեր բարքի, մեր մշակույթի կրողը, գուցե շատ կտրուկ կլինեմ, բայց դա հայրենադարձություն չի լինում, այլ լինում է գաղութացում: Ու նաև հենց հայրենադարձների համար է անհրաժեշտ, որպեսզի մեր դպրոցների լեզուն լինի հայերենը, որպեսզի նրան սովորեցնեն մտածել, խոսել, շփվել, ապրել հայերենով՝ մեր երկրի պետական լեզվով:

    ReplyDelete