Հասարակական լեզուները (1)

Մաշտոցի պուրակի շուրջ ծավալվող դեպքերը, եւ վերջին շրջանի այլ հասարակական հնչեղություն ունեցող իրադարձությունները (Հայկ Գեւորգյանի դեմ քերական գործը, գյումրեցի «գրողների» նամակը Արամ Աբրահամյանին) կարծես նոր սրությամբ բացում են մի կարեւոր, թեեւ առաջին հայացքից այնքան էլ չերեւացող՝ «հասարակական լեզվի» խնդիրը:

Հղում

Что не делает дурак, все он делает не так: агент трех держав в погоне за историей успеха

Լեզվի "երկրորդ մանիֆեստ"

Նախքան բլոգի շարունակելը, ուզում եմ մի անգամ էլ ճշտեմ որոշ հարցեր:
Էս պահին կարելի է ֆքիսել, որ օտարալեզու դպրոցների թեմայի շուրջ բանավեճն ինչ որ իմաստով սպառել է իրեն, քանի որ բերվել են արդեն բոլոր հնարավոր փաստարկներն ու հակափաստարկները, եւ բանավեճի մասնակիցների մի մասը անցել է ավելի գործնաան քայլերի, իսկ մյուսներն էլ վերադարձել են ավելի "ավանդական" թեմաների քննարկամանը:
Բայց սա բացարձակ չի նշանակում, որ լեզվի թեման իրեն սպառել է: 
Ճիշտ հակառա՛կը:

Ի պաշտպանություն խոսակցական հայերենի

Վերջերս ֆեյսբուքում մի մեկնաբանության հադիպեցի, որն ինձ, կարելի է ասել, հունից հանեց: Լեզվի պաշտպանության դիրքերից հանդես եկող մեկը, դիմելով քննարկման մասկանիցներիս, կոչեց այն լեզուն, որով ծավալվում էր քննարկումը` «գարշելի»: Նա ի նկատի ուներ այն, որ մենք օգտագործում եինք երեւանյան խոսակցականը: Շեշտե՛մ, որ խոսքը ոչ թե սլենգի, այլ հե՛նց խոսակցական երեւանյան լեզվի մասին է, այսինքն, խոսում էինք ոչ թե «դավադիտ» ու «պադվադիտ»-ով, այլ ուղղակի «ստեղ»-«ընդեղ»-ով: Եվ ահա սա գարշանք առաջացրեց:
Գաղտնիք չէ, որ այպիսի վերաբերմունքը խոսակցականի նկատմամբ եզակի երեույթ չէ:

Գավառական է ոչ թե հայալեզու հայ լինելը, այլ ճիշտ հակառակը` օտարալեզու հայ լինելը

Շատ է խոսվում օտար լեզուների իմացության անհրաժեշտության մասին: Այս թեմայի գործնական մասերին ես կփորձեմ հետագայում անդրադառնամ (Անոնիմուսն այստեղ ժպտում է), քանի որ երկու ձեռքով կողմ եմ, որպեսզի հայաստանցիները տիրապետեն որքան հնարավոր է շատ օտար լեզուների:
Բայց այժմ մի ճշտում եմ ուզում կատարեմ, որը գուցե առաջին հայացքից հակասող թվա երեգվա գրածներիս:
Իրականում օտար լեզու հասկացությունը պայմանական է:

Գրաբարը` դպրոցներ

Երբ խոսք է գնում օտար լեզուներին տիրապետելու մասին (անձամբ կողմ եմ, որպեսզի հայաստանցիներս իմանանք հնարավորիսս շատ օտար լեզուներ), ապա լռելյայն ընդունվում է, որ հայերեն մենք գիտենք: Իրականում, մեր խնդիրն այն է, որ մենք հենց հայերենին չենք տիրապետում: Չէ, խոսքն այն բանի մասին չէ, որ ունենք ռուսական կրթությամբ մի զանգված. ոչ էլ այն բանի մասին, որ դպրոցականները վատ կամ լավ են սովորում հայերեն: Սրանք առանձին խնդիրներ են: Խոսքն այն բանի մասին է, որ նույնիսկ հայկական կրթություն ունեցողները, իրականում հայերենին լիարժեք չեն տիրապետում:

Բանն այնն է, որ մենք հաճախ շփոթում ենք հայերենը եւ գրական արեւելահայերենը: Իրականում հայերենը դա մի մեծ համակարգ է, որի լիարժեք մասեր են բացի գրական արեւելահայերենից նաեւ` դասական հայերենը (գրաբարը), գրական արեւմտահայերնը, հայկական բարբառները, վերջապես խոսակցական լեզվի տարբերակները (խոսակցականը պետք է տարբերել բարբառերից, ինչպես նաեւ սլենգից եւ ժարգոններից): Խոսակցական հայերնի միիսն դեռ առանձին կխոսեմ հետագայում, այժմ մնացած տարրերի մասին:

Լեզվի մանիֆեստը ( կամ "անասուն ազգ"): Մաս Բ

Մաս Բ


Քաղաքականությունը առնչվում է օրակարգերի ձեւակերպման եւ որոշումների ընդունման հարցի հետ, իսկ եթե դա հանրապետական կարգին բնորոշ ժողովրդավարական քաղաքականություն է, ապա նաեւ` ազատ եւ հրապարակային խոսքի ու բանավեճի հետ: Բոլորը նաեւ լեզվի հետ առնչվող խնդիրներ են:
Ներկայիս Հայաստանի համար բնորոշ են արհեստական, հաճախ` երկրից դուրս ձեւակերպված քաղաքական օրակարգերը:

Լեզվի մանիֆեստը ( կամ "անասուն ազգ"): Մաս Ա

Ներածական

Մարդուց տարբերվող կենդանի էակին հայերենը անվանում է` անասուն, այսինքն` ասելիքից` խոսքից զուրկ: Մարդը, հետեւաբար` «ասունն է»` ասելիք ունեցողը:
Լեզվի հարցը, որն այսօր քննարկվում է Հայաստանում, խորքային իմաստով հենց այդ` ասելիքի հարցն է: Այդ հարցը կարելի է ձեւակերպել երկու ձեւով` ո՞ւնի արդյոք Հայաստանն այսօր ասելիք, կամ` կա՞ արդյոք այսօր հայերենով ասելիք: Երկուսն էլ իրականում նույն հարցն են, ինչպես կտեսնենք հաջորդիվ:
Կախված այս հարցերին տրվելիք պատասխաններից էլ, կարելի է պատասխանել` «պետք է արդյո՞ք հայերենը որպես պետական լեզու», «անհրաժե՞շտ են արդյոք ոչ հայալեզու դպրոցները» եւ նման հարցերին: Եթե Հայաստանն ասելիք չունի, եւ եթե հայերենով ասելիք չկա ու չի սպասվում, ապա հայերենը որպես պետական լեզու եւ հայալեզու կրթությունը իրոք անիմաստ են դառնում:

Բլոգի մասին

Այս բլոգը նվիրված կլինի բացարձակապես լեզվին առնչվող խնդիրներին: Թեման ակտուալ դարձավ շնորհիվ օտարալեզու դպրոցներ բացելու կառավարության հայտնի նախաձեռնության: Բայց այն քննարկումները, որոնք ծավալվեցին ինտերնետում այս նախաձեռնության շուրջ, առիթ հանդիսացան մի շատ ավելի լայն` լեզվի թեմայի ծավալման: Ու հիմա արդեն անկախ կառավարության նախաձեռնության իրականացումից կամ տապալումից պետք է փորձել հնարավորինս բազմակողմանի հասկալանալ լեզվի հետ կապված թեմայի ասպեկտները: Այնպես որ, իրականում, շատ շնորհակալ պետք է լինենք կառավարությանը, այս եզակի առիթի համար: Ես լեզվաբան չեմ, չնայած լեզվաբանությունն իմ հիմնական հոբիներից է: Այնպես որ այստեղ կլինեն ոչ թե պրոֆեսիոնալի, այլ սիրողի նոթեր լեզվի մասին:
Լեզվի թեման շատ տարողունակ է: Այն ընդգրկում է փիլիսոփայական, լեզվագիտական, հասարակական, պատմական, կենցաղային եւ այլ առումներ: Այստեղ հերթափոխով կանդրադառնամ լեզվի խորքային` փիլիսոփայական եւ գիտական, եւ ակտուալ` հասարակական եւ քաղաքական, այլ կերպ ասած` ծանր ու թեթեւ առումներին: